ریاضی دانی که دایره المعارف نوشت         
   
غلام حسین مصاحب زاده ۱۲۸۹ تهران درگذشته ۲۱ مهر ۱۳۵۸، ریاضی دان و دانشنامه نویس ایرانی بود که به سبب کوشش های او در راه ترویج ریاضیات جدید در ایران وی را «پدر ریاضیات جدید» در ایران می دانند.

این استاد بزرگ دانشگاه در سال ۱۲۸۹ در تهران در خانوادهای اهل علم و ادب به دنیا آمد. خاندان مصاحب در نایین از دوران صفویه به این سو شناخته شده هستند و چند تن رجال ادب و هنر از این خاندان برخاسته اند، از جمله ملا مصاحب که در عصر شاه عباس شاعری بنام بود. پدربزرگ او، میرزا غلامعلی، خوشنویس، پدرش طبیب و مادرش شاعر بود. وی ۴ خواهر و برادر داشت.

بعد از انجام تحصیلات مقدماتی وارد دارالمعلمین شد و دوره آن را به پایان رساند و سپس در دارالمعلمین عالی ثبت نام کرد و در رشته ریاضیات فارغ التحصیل شد. از آن زمان به خدمت وزارت معارف درآمد، و همچنان تحصیلات خود را در علوم قدیم و فلسفه ادامه داد، و علاوه بر ریاضیات، زبان های عربی و فرانسوی و انگلیسی را نیز در حد عالی فرا گرفت، و با زبان های روسی و آلمانی نیز آشنایی یافت. در سال ۱۳۰۹ «مجله ریاضیات مقدماتی و عالی» را تأسیس کرد و یازده شماره از آن را منتشر نمود. از همان سال ها به تالیف کتاب های درسی برای دبیرستان ها پرداخت. در سال ۱۳۱۶ ازدواج کرد، و برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۰ تدریس در دانشسرای عالی را آغاز کرد. از ابتدای سال ۱۳۲۲ روزنامه برق را انتشار داد که به دلیل مخالفت های شدید با دولت های وقت و پس از چند بار توقیف از انتشار بازماند.

در سال ۱۳۲۴ برای تکمیل تحصیلات به انگلستان رفت و در سال ۱۳۲۷ به اخذ درجه دکتری در ریاضیات از دانشگاه کمبریج نایل آمد و در همین سال به عضویت انجمن ریاضیدانان انگلیس و انجمن فلسفه کمبریج نیز درآمد. در انگلستان شاگرد خاص برتراند راسل، ریاضیدان و فیلسوف نامدار انگلیسی بود.

پس از بازگشت مشاغل چندی را در وزارت فرهنگ عهده دار شد. در سال ۱۳۲۸ به سمت ریاست اداره آموزش متوسطه و سپس به سمت ریاست اداره کل تعلیمات عالیه منصوب شد، و در سال ۱۳۳۰ سمت مدیر کل وزارت فرهنگ، و در سال ۱۳۳۱ مقام معاونت فنی وزارت فرهنگ را یافت.

دکتر غلامحسین مصاحب در سال ۱۳۳۵ عهده دار طرح ریزی و سرپرستی دایره المعارف فارسی شد و تا ۱۳۵۰ که آن مسئولیت را به عهده داشت، بر ترجمه و تألیف کلیه مقالات دایره المعارف نظارت داشت. دایره المعارف فارسی نخستین دایره المعارف عمومی در زبان فارسی است، که بر اساس شیوه های نوین دانشنامه نویسی تهیه شده است و مشهورترین فعالیت و دستاورد غلامحسین مصاحب به شمار می آید.

بدون شک یکی از ماندگارترین میراث مصاحب دایره المعارف فارسی است، اگرچه مصاحب با قهر خود انتشار جلد سوم را برای سال ها به تعویق انداخت ولی بدون شک او را می توان بنیانگذار دانشنامه نویسی مدرن در ایران نامید.دانشنامه نویسی سابقه ای کهن در ایران داشته، اما به شیوه جدید با کار دکتر مصاحب شروع می شود. قبل از او چند دانشنامه اندک شمار از جمله دانشنامه ای که سعید نفیسی جلد اولش را چاپ کرد و نیز بخش های دانشنامه ای لغت نامه دهخدا و غیره هیچ کدام با معیارهای دانشنامه های جدید تطابق نداشت. آوایش اسامی خارجی و نیز نحوه ضبط آنها به خط فارسی یکی از مهم ترین میراث های مصاحب است.

در سال ۱۳۴۰ به تدریس در بخش ریاضی دانشسرای عالی پرداخت و سال ۱۳۴۲ درجه استادی یافت. دکتر غلامحسین مصاحب در مهر ۱۳۴۵ مؤسسه ریاضیات را در دانشسرای عالی (بعدا دانشگاه تربیت معلم) با مجوز شورای مرکزی دانشگاه ها تأسیس کرد. هدف این مؤسسه تربیت مدرسان ریاضی برای دانشگاه های کشور بود، و با کوشش های مداوم دکتر مصاحب ۷۰ نفر مدرس ریاضی دانشگاهی در آن مؤسسه تربیت شدند، و نیز کتابخانه تخصصی مؤسسه ریاضیات در کشور بی نظیر بود. مؤسسهً ریاضیات از سال ۱۳۶۳ با ضوابط جدید به پذیرش دانشجو برای دوره های عالی ریاضی پرداخت، و درسال ۱۳۷۶ مؤسسه ریاضیات به مؤسسه تحقیقات ریاضی دکتر غلامحسین مصاحب تغییر نام یافت.

دکتر غلامحسین مصاحب در ۲۱ مهر ۱۳۵۸ در تهران درگذشت.

● فهرست آثار :

علوم تفریحی، ۱۳۰۸

ترمودینامیک و آثار ارتعاشی گازها، ۱۳۱۳

فیزیک، ۱۳۱۳

جبر و مقابله خیام (تهران ۱۳۱۷). شامل متن عربی و ترجمه فارسی رساله خیام در جبر و تاریخ ریاضیات تا زمان خیام است. در این کتاب برای نخستین بار جایگاه علمی خیام در ریاضیات به طور مستقل به زبان فارسی شناسانده شده است.

هندسه مسطحه، ۱۳۳۱

مدخل منطق صورت، ۱۳۳۴ انتشارات دانشگاه تهران (در ۷۰۰ صفحه)

فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی، (با همکاری احمد آرام، صفی اصفیا، حسین گلگلاب، مصطفی مقربی، ناصح ناطق)، ۱۳۳۸

حکیم عمر خیام به عنوان عالم جبر (انجمن آثار ملی، ۱۳۳۹، ۳۰۰ صفحه) مشتمل بر اثری ناشناخته از خیام در ریاضیات.

آنالیز ریاضی، جلد اول ۱۳۴۸. این اثر اولین کتاب در زمینه آنالیز به زبان فارسی میباشد و به زبان های بین المللی ترجمه شده است.

تئوری مقدماتی اعداد، جلد اول ۱۳۵۳ (در ۱۳۹۵ صفحه)، جلد دوم ۱۳۵۸ (در ۱۸۰۲ صفحه). این کتاب در سال ۱۳۶۲ موفق به اخذ جایزه بهترین کتاب سال در ایران شد.

منطق ریاضی

توابع مستدیر

جبر و مقابله با جداول لگاریتم،

براهین الجبر و المقابله، عمر خیام

تاریخ علوم ریاضی تا زمان عمر خیام

مثلثات (با همکاری احمد ارشمید)

رسم فنی (با همکاری احمد ارشمید)

رساله دکتری او (On Differentiation and Denjoy – Behaviour of Functions of two real variables)، در جلد چهل و ششم (مورخ سال ۱۹۵۰) مجله انجمن فلسفی کمبریج به طبع رسیده است.
        
    
    
            روزنامه مردم سالاری ( www.mardomsalari.com )     
دکترغلامحسین مصاحب